Seste dinamik olusturmak: Compression ve Gating

[ozkansunar]

BOLUM:V
Seste dinamik olusturmak: Compression ve Gating


Bir sesi canlandirmak miksajda belirginlestirmek icin volum faderini acmaniz yeterli gelmemektedir. Arzu edilen kalite icin sesin dinamizmini  tamamiyle dizayn etmeniz gerekir.
Ses dinamikleri dizayni Compression, Limiter, De-esser, ve Gate kullanimi ile mumkundur. Miksaj icerisinde herhangi bir sesin tanimlanmasi ve belirginlestirilmesinde yukaridaki elemanlarinin bilincli dagilimi miksaja ayri bir yenilik katacaktir.
Compression ( kompres) : output sinyalinin , ilgili input sinyal duzeyini  otomatize ederek yollanmasidir. Bunu yapmak icin otomatize yapacaginiz sesin esik (Threshold) ve oran-Rasyo (Ratio) kontrolunu saglamaniz yeterlidir.
Kompres te aslinda gain oraninda  , inputun outputa donusumundeki duzey degisikligi prensibi ile calisir. Kisaca  ornekler isek: Rasyo 4:1 seklinde ki bir ayarda dortte birlik bir ayar sozkonusu olur, yani compresore gelen her 4db lik ses Out 1 db olarak cikar, ancak piyasada bulunan bazi Compressorlerde Rasyo fikslenmistir (Universal Audio LA 2-A, UREI LA-3 gibi) sadece cikis ayarinda (Peak Reduction) degisiklik yaparsiniz.
Hazir Hi-end lerden bahsederken sanirim Summit TLA-100A in de adini anmadan gecemeyecegim. Olaganustu performanslidir.



Cogu Compressorde bulunan Attack ve Release ayarlari ise kompresin devreye girmesinde yavaslik yada hizliligi anlami tasir.Cogu kompresordeki dinamik hizi yine fikslenmis olabilir. Lakin cogu high-end cihazlarda karakter olarak kabul edilmis bu devreye otomatik girme ozelligi  oldukca iyi is gorur.



Compressor ile calisirken,  sinyalin gain ini arzu edilen sekilde azaltir, yada bir baska formasyonda Make-up (telafi) gain kullanilir ki: output sinyalinin canlandirilmis  yedeklenmesi ile  original sesin arkasina yada otesine yerlestirlimesidir.
Bazi Compressor lerde side-chain diye adlandirilan ilave input ve outputlar vardir, bunlar compres yapilmasi icin in yada outta  baska sinyal prosesorlerine baglamada kullanilir, ki bunlar genellikle extreme ayar yapilacak EQ lar olurlar. Bu baglamda EQ da istemediginiz sesleri iptal edip duzenlersiniz.( De-essing ornegi; vokalistin sss seslerinin alipnmasi alindiktan sonra sesinin artirilmasi.)
Asagida sekilde compression a ait basit bir sema var,
Sekil A da compression oncesi sinyalimizin durumu gozukuyor.
Sekil B Compressor un yapacagi is yani esik ( Threshold) ve ne kadar bir dinamizm ile bu isi yapacagi gosterilmis (attack-release)
Sekil C Copmpresor isini bitirdikten sonra yeni out but sinyalimiz.



Sekil D ise comprasyondaki Rasyo ayari ( kaca kac orani) anlatir bir grafik.


 
Limiting: Limiter kullanimi,
Ayni prosesorle ayar degistirmek kaydi ile limiter fonksiyonu olusturabilinir. Fark parametrelerin nasil duzenlendigidir. Her hangi bir sekilde compression rasyonu 10:1 ayarladigimizda sonuc Limiting etkis olacaktir. Limiter aslinda sesduzeyinin onune tam bir duvar ormektir, istene duzeye kadar cikmasi yada cok az bir sekilde asmasi anlami tasir. Otomobil kullanirken yoldaki surat sinirlamasi levhalarina benzetebiliriz, levhayi gordugumuzde ayagimizi nasil gaz pedalindan cekip yavaslama ile daha az basinc sagliyarak yolumuza devam ederiz.Iste Limiting te buna benzer bir olaydir. Lakin limiting daha cok ses donatiminda hoparlar korumasina esas durumlarda kullanilir, mixing asamasinda cok fazla kullanilmaz.
Elbetteki bas gitara geldigimiz de , Cogu muhendis bas gitari sarki icinde tam bir nirengi noktasi olarak gordugunden olabildigince az dinamik vermektedir, bu durumda basin limitlenmesinde 3 ten 6 db ye kadar  rasyo 10:1 yada 20:1 ile bunu basarmak mumkundur.

De-essing :
Vokalistlerin kayit esnasinda mikrofonlanmasi ile ilgili bir teknik . Sert s seslerinin bertaraf edilmesi.S seslerinin yer aldigi frekans 4-6 Khz dir, basarabilmek icin her ne yapilacak ca bu aralikta olacaktir. De-esserde genellile kuillanilan iki onemli kontrol vardir bunlar frekans ve esik  ( Treshold ) dur. Esik kontrolunda ayni compresor de oldugu gibi sinirinizi koyarsiniz, bu  sinirdan sonra islem baslar , Frekans kontrolunda ise her solistin cikaracagi S sesi farkli oldugundan ince ayar yapip ilgili sese munhasir frekansi yakalamaya yarar.

Gating:
cogu zaman gate kullanimi dijital workstation ve konsol otomasyonlari dan dolayi yaygin olarak pek az kullanilmaktadir. Ancak ses guclendirnmesinde kullanilabilcek dual bir gate tanimlanmis bir esigin altindaki sesleri tamamen keser yada bir parca yollar, bu istenmeyen seslerde herhangi bir isleme tabi tutulmadan disari atilmis olur. Gate ayarinda verilen esik sinir altina gelen seslerin tamamen kapatilmasi ses dogalligini biraz kaybettirici bir etki de yapar bunu unutmamak lazim.
Gate ler icin „Noisegate“ yada „expander“ tabiri de kullanilir. Mikrofonlamadan olusabilecek istenmeyen sesler, dip sesi, istenmeyen cesitli  hafif cesitli cizirtilar gibi problemelerin cozumunde faydali olur. Ornegin: calisan bir gitar amfisinin gurultusunu gitaristin calmadigi durumlarda hala duyulmasina engel olur. Bateri de ise tom larda kurulu mikrofonlarin baska enstrumanlardan gelebilecek sinyalleri luzumsuz yere kaydetmesi gibi fonksiyonuna engel olur, Kick vurulduktan sonra olusan yogun ve sonumlenmesi zaman alan kasnak etkisinin suresinin faydali bir sekilde degistirmeye yarayabilir. ( ust uste defalarca  kick yapilan metal kayitlarinda camur gibi kick cikmasina belirli gate kullanmi yardimci olabilir )  

ekonomik butceli minik ev studiolarinda da kullanilan A class bir alet,Mindprint


Peki compression ne ise yarar neden bu kadar onemlidir, profesyonel mixing ile yari profesyonel mix yada demo arasinda fark etkin comprasyon kullanimidir. Gunumuzde comprasyon kullanmi ses muhendislerini kimligi olmustur ve biribirlerini ayirir.

Compresor ya dinamik katmak icin oldugu kadar  efekt katmak icin kullanilir.

Sonucta ,Dinamizmin anlami ses duzeyini korumak, diger bir degisle hafif ve cansiz kalmis pasajlarin duzeyini yuksek olanlar ile kavusabilecegi mertebelere dogru tesviye etme isidir.
Bas gitarda bazi kesin notalar digerlerinden cok cikabilir, halbuki no nota armoni ve muzikal ahenk  icinde daha yumusamasi oyle dominant olmamasi lazimdir. Bazen vokalistler herzaman kelimeleri ayni siddette soylemezler, ve buna tum kelimelerin isitilmeyip yanmasina sebeb olur, Comprasion tum kelimelerin duyulmasini saglar.Snare drum mesela, bateristler herzaman ayni hassasiyette vuramayabilirler, optimal snare sesine karar vermenizde comprasion en iyi yardimciniz olacaktir.

 Kullandigimiz rasyo ufaldiginda (2-4db) yada 2:1, 4:1 rasyo ile calistigimizda sinyalin ust zirvesinin limitine cok fazla mudahale etmeden dinamigini korumus oluruz.
Newyork tarzi mixing de adamakilli her track in ciddi komprasyonlagini goruruz, ust uste compresler, paralel compresler, stereo compresler . sesi patlatip insanin kulagina sokmak icin abartili compres kullanmina ornek teskil etmektedir NY mixerleri.
Compression daha onceki yazilarimdada belirttigim gibi yine zevk isidir. Istediginiz sinirda kullanirsiniz. Bu derleme ile umarim mixlerinize katkim olmustur.

Kalin Saglicakla,
Ozkan Sunar

[img]8:[img]Her hakki mahfuzdur.Izinsiz yayinlanamaz.© 2007 Ozkan Sunar[/size:[img]

[bass1234]

Ellerin dert görmesin abi! Çok çok teşekkürler . . .

[sertac]

Süper bir yazı Özkan abi,Bilgilerini site kullanıcısı arkadaşlarımızla çekinmeden paylaştığın ve bilgilerimizi yenilediğin için sonsuz teşekkürler..
Protools Sertaç

[marcus]

Kompresörün ses sistemlerindeki rolü aslında düşündüğümüzden çok daha hayati. Enstrumanlarımızla beraber kullandığımız pedal şeklindeki kompresörlerle sınırlamamak lazım kompresyon müessesesini. Çoğu barda genellikle karşımıza çıkan uyduruk sistemleri de düşünmeyin. Adam gibi canlı müzik tesisatlarında muhakkak rack kompresör üniteleri bulunuyor. En azından sistemin preamp çıkışı power katına girmeden önce kompreslenir. Hoparlör çıkışlarında da limiter bulunur ki olası bir peak durumunda kolonlara zarar gelmesin. Fakat adam gibi kompresör ve limiter üniteleri çok pahalı olduğu için çoğu yerde ihmal edilirler.

Kayıtlarda ise kompresör tek kelimeyle hayati öneme sahiptir. Mikste istediğimiz sonucu alabilmek için kaydettiğimiz sinyallerin dinamiklerinin tabir yerindeyse "terbiyeli" olması gerekiyor. Yani abuk subuk yerlerde peak yapmış, volümü bir yerde yüksek, başka yerde düşük sinyaller mikste işi zorlaştırır. Fakat kayıtların her zaman bu mükemmellikte yapılması mümkün olmayacağı için, dinamiklerin dengesini sağlamak amacıyla kaydettiğimiz her kanalı az ya da çok muhakkak kompreslemek gerekir. Kimi zaman tek bant kompresörler işimizi görür (örn. davul, vokal, vs). Fakat kompresör kullanarak kayıt edilmiş kanaldaki enstrumanın ton karakteri ile de oynamak mümkündür. Bunun için de multibant kompresörler kullanılır. Mesela 4 bant bir kompresörü ele alalım. Bununla 4 adet frekans aralığı belirleyebiliriz (örn: 30-100 Hz, 100-750 Hz, 750Hz-4kHz ve 4-12 kHz gibi). Her bir frekans bölgesine ayrı karakterde kompresyon uygularız, hatta her frekans bölgesinin toplam sound içerisindeki seviyesini de ayarlayabiliriz. Multibant kompresörlerde her bandı solo duyabileceğiniz imkan mevcut.

Benim bas gitar kayıtlarında uyguladığım kompresyon mantığından bahsedeyim isterseniz biraz. Tüm frekans bandını 4'e bölerim. Bu 4 bölgeyi şu şekilde isimlendiriyorum:
1- Bas uğultusunu duyup notaları ayırt edemediğimiz bölge (genellikle 45Hz'den aşağısı)
2- Bas ve bas mid duyup notaları ayırt edebildiğimiz bölge (genellikle 45-600Hz aralığı)
3- Tiz-mid ve tizleri duyup fret gürültülerini duymadığımız bölge (genellikle 600Hz-7kHz aralığı)
4- Nota ayırt edemediğimiz, sadece fret gürültülerini duyduğumuz bölge (genellikle 7kHz üstü)

Bu frekans aralıkları kesin değerler değildir. Benim gitarlarla deneme yanılma ile bulduğum yaklaşık seviyeler. Sizinkilerle farklı çıkabilir, deneyip bulmanız lazım.

Ben genellikle 1. bölgeyi çok ağır kompreslerim. Yani mümkün olan en düşük atak süresi ve en yüksek release süresini kullanırım. Amacım bu bölgeyi sabit bir sub bas uğultusu şekline sokmaktır. Daha sonra parçada ne yoğunlukta bir bas tonu istediğime göre bu uğultunun volümünü istediğim kadar açıp kısabilirim.

2. ve 3. bölgelerde daha hafif kompresyonlar kullanırım. Birinci bölge bas, 2. bölge de mid ve tizleri temsil eder. Volüm dengeleri de parçanın karakterine göre değişebilir.

4. bölge de çok ağır kompresyona uğrar. Sabit volümlü bir fret noise haline gelir. İstediğim seviyede mikse katarak soundumu şekillendiririm. Slap çalıyorsam daha fazla katarım, parmak ve pena çalıyorsam genelde iyice kısarım seviyesini. Bunlar hep keyfe kalmış.

Gitar, klavye vs enstrumanların kanallarını da bu mantıkla kompreslerim, fakat 4 bölgenin tanımlanması bas gitardan farklı bir düşünüşle olur...

Neticede Özkan'ın da yukarıda söylediği gibi, kompresör kullanımı soundu belirleyendir ve miks yapan kişinin tarzını yansıtır. Üzerinde ciddi şekilde vakit harcanması ve pratik yapılması gereken bir konudur.

[ozkansunar]

Sevgili Marcus,
Deneyimlerini paylasman gercekten basliga zenginlik katmis,
Acmis oldugum baslikta ilave olarak degerli pratik bilgiler vermissin , ellerine saglik oldukca guzel olmus yazin.
ozkan