Miksajda 3.boyut yaratilmasi ve Reverb kullanmina bakis :

[ozkansunar]

Daha once yazmis oldugum kuramsal mixing derlemelerine devam etmek istedim.bilemiyorum ilginizi cekiyormu,belki merakli arkadaslarin ilgisine ceker diye 2.Bolumu yayinlamak istedim.
Kalin saglicakla
Ozkan Sunar


Bolum:II
Miksajda 3.boyut yaratilmasi ve Reverb kullanmina bakis acimiz:

En iyi stereo ses miksajlarinin altinda  aslinda nekadar bir performansta, nekadar derinlemesine canlandirabildiginiz boyut ve perfektif icerigi gizlidir. Bunu gerceklestirebilmenin yegane caresi dogrudan sesin nasil yansiyacagini ve derinlik (Reverb) nasil olustugunu yaklasik olarak kestirip tahmin etmektir. Sese boyle bir boyut kazandirmak icin yapilmasi gereken ise orjinal ses, reverb parametreleri ve EQ ayarlarinin mantikli kullanimidir. Boyut is yansiyan seslerin bir dizi tekrari ve orjinal sesin bunun tabaka ile karistirilmasidir. Daha yalin ifade ile yankilarin kisa bir surecte artik  ayirt edemeyecegimiz kadar tekil bir ses kaynagi  olarak yogunluk kazanmasi  ve kulagimiza hos bir etki birakacak sekilde duyu vermesidir. Tum bu kararlari alirken bahis konusu olan muzik turunun ses formunun nasil olmasi gerektigine karar verme ihtiyaciniz vardir.(resim:Tc electronic system 6000: Efsanevi reverb sistemi)

Elbetteki muzikte her zaman 3 boyut her zaman 2 boyuttan daha caziptir, ve bunu yaratmak icin  orjinal ses kaynagindan cikan bir ses (Flat Audio signal) , birincil yanki (Primary reflections) ve ortama yayilmis ikincil yansimalar (Diffused reflections-reverb) gibi bilesenlere ihtiyaciniz vardir. Kusursuz yapida ki bu elementler, ses duzeyi, seslerin frekans araliklari ve uzunluk sureleri  algilanmasi ile miksaja yeterli derinlik verme bilgisine ulasacaksiniz. Gunumuz digital caginda suni ses yansimasi eskilerde oldugu gibi tahammul edilmez degil. Aksine tamamen kontrol edilebilir ve mukemmel sekildedir. Ancak dogal ve fiziksel yansima prensiplerini bilmek ile kisa surede sanal bir canlandirma yapabilmeniz mumkundur.

Peki bu yansima suresinini(reverb time) nasil belirliyoruz?
Yansima suresi pratikte kullanilan W.C.Sabine tarafindan bulunmus RT-60 formulu ile bulunan (reverb time 60 dB) orjinal bir ses kaynaginin baslangici ile 60 dB eksilene (Decay) kadar gecirdigi suredir. Yada baska bir degisle ornek verecek olursak; her hangi bir sesin 90 dB den 30 dB ye inmesi icin gecen suredir. Elbetteki bu sure deger frekans degerlerine, sesin yayildigi mekanin sinirlayan duvar, tavan, doseme gibi yapi elemanlarinin boyutlarina ve fiziksel ozelliklerine gore degismektedir. Bu mixing konusunda mekan akustigi konusunda odamizin mixing icin uygun olup olmadigi (bazi sesleri tam duyup duyamadigimiz) baglaminda yeterli ip uclari verecektir.

O halde dinleyici ile yansima ,yanki ve orinal ses iliskisini nasil kuracagiz?

Inandirici reverb etkisinin kurulabilmesi icin hangi faktorler goz onunde bulundurulmali?
3 temel algi vardir, Birincisi anlasilabilecek kadar cazip ve dokunakli olmasi, yada neyin  anlasilmasini zor hale getirecegini kestirmek. Uzaklik etkisin kurulmasindaki  en onemli konu ses kaynagina verilecek ilave gecikme katmaninin yer almasidir. Gecikmeli ses (Delay) icin verilen sure 1-15ms olarak kulagimiza geri donuyorsa ses tasviri icin bir problem soz konusu olabilecektir, ornegin sesin ortada, gecikme (Delay) 1-15ms saga yonlendirdi iseniz( Panorama) ses tasvirini merkezden sola dogru algilayacaksinizdir. Bu insanoglunun dogustan sahip oldugu duyma duyusunun  yerlestirme ozelligidir.
[img]Arial:[img][Buna Haas Efekti yada diger bir degisle oncelik efekti denilir,iki farkli ses sinyali alan bir dinleyicinin sinyali 10-40ms arasinda duymasi halinde kaynagi yakin olani algilar,digerini algilayamaz,bu ozellik Alman Fızıkcı Helmut Haas tarfindan1949 da bulunmustur.][/font:[img]
   Bu duyma ozelligi cok minik bir farkta olsa kulaklarimizdan birine herzaman ses titresimleri digerinden daha once varmasidir. Ve bu titresim sinyalinin herzaman beynimize biraz daha gec gitmesi demek oluyor.


 Delay i tekrar original sesin bulundugu konuma getirdiginiz taktirde baska bir azalma etkisi yakalamis olacaksiniz, Eger gecikme  15ms den fazla 100ms den az bir sekilde kulagimiza ulasiyorsa boyut olusmaya baslayacaktir kulaginizin bu psiko-hacimsel etkiye tepkisi 3.boyutta derinlik taahulu olarak gelisecektir. Orjinal ses kaynagini ortada panladi isek Delayleri 40ms.sag(Right) 60ms sol(Left) degerde ayarladi isek  sol tarafinizdaki yansitici yuzeyin saga gore daha uzaklastigini fark edersiniz. Eger yankilar donuk ve cansiz geliyorsa bunun isareti sag-sol tarafinizdaki yansitici yuzeylerde yeterli akustik duzeltme yoktur, kontrol disi ses yutulmasi-girisimi-2.cil yansimasi soz konusudur.
Akustik duzenlemelerde yan duvar titresim kontrolu(Side wall reflection control) adi verilen Diffusor tipi elemanlarin varligi panaroma ve boyut yaratim calismalarinizi ciddi derecede etkiler.
Eger 100ms.den sonra her hangi bir yansima duyuluyorsa, onu ayribir ses enerjisi olarak belkide munferit bir yanki (delay) olarak algilamaya baslarsiniz. Eger yansiyan ses 200ms lik bir degerde ve sola dogru panlanmis ise bu taktirde kulagimiz ses kaynagini  kolayca sol tarafa yerlestirecektir. Duydugumuz ses gecikme degeri 15-100ms araliginda oldugunda dogru olmayacaktir. Bu degerdeki yanki (Delay) algilanir tekil ses olmaktan ote sadece derinlik olacaktir. Eger delay sadece sol taraftan geliyorsa panlanmis duzenlemede yankinin yerlesmesi guclesecektir hatta tekil ses olarak alginamayacaktir. Cok kisa sureli vurmali seslerin yer aldigi muzikal bir tablo icinde (misal trampet kenar vurusu Rimshot, Cektirmeli bas vurusu Slap bass yada Alkis Handclap)yer almasina ragmen sadece bu sesleri gecici ve kisa bir sure olarak tekil bir bir ses olarak algilanacaktir. Bu gerceklestiginde miksaj berrakligini muhafaza etmek icin gecikme suresini azalmaya yoneleliriz.
Genellikle Birincil yansimalar 15-100ms arasinda geri donerler ve miksaj berrakligina etkileri olmaz. Bunun uzerine yapacaginiz mudahale ile Reverb verilmesi ile Dogal bir akustik duzenleme cabasina girmis oluruz.
Bunu daha iyi algilamak icin bir konser salonunda bulunan 3 ayri oturma yeri canlandiralim zihnimizde,
Oturum A: Ses kaynagina oldukca yakin konumda (en on sira)orijinal sesin %80 ini duyan ,birincil yanisma %5 ,yanki %15 olsun,
Oturum B: Ses kaynagina biraz uzak  konumda (orta siralar)orijinal sesin %60 ini duyan , birincil yanisma %20 ,yanki %20 olsun,
Oturum C: Ses kaynagina uzak konumda (en arka sira koseler) orijinal sesin %40 ini duyan ,birincil yanisma %30 ,yanki %30 olsun,

A da oturan kisi, muzik ile birlikte sunulan tum frekans yelpazesinin hemen tumunu 5ms lik bir zamanda duyabilecektir, oturum konumuna gore mekan duvarlarina uzak kalindigindan  birincil yansimalar dikkat edilmeyecek kadar kucuk oldugundan isitilmesi zor olacaktir. Yanki dinleme posizyonuna gec gelecektir.bu gecikmenin gercek zamani orijinal sesin duvarlara ulasip yansidiktan sonra kulaga ulastigi sure olacaktir (100ms pre-delay).
Yanki yeterince parlak olmamakla birlikte duvarlar tarafindan adsorbe edilmis tiz frekanslarin sicak bir yansimasi olacaktir. Cunki A dinleme pozisyonu duvarlara uzak konumda, birincil yansimalari guclukle duyacaktir. Reverbin olusturlma cabasi da iste budur,duvarlara nekadar uzak oldugumuzun yani canli bir ortam  tarifi kisacasi. Netekim C ve B koltuklarinda oturan dinleyiciler icin elbetteki farkli bir reverb algilma zaman lari soz konusu olacagindan ,yapacamiz miksajda hic bir zaman dinleyicimizi en arka koltuga oturtmamiz gerekir...
 Bir soprano solistin okudugu Ballad tarzi eseri dinlediginizi ve bir konserde oldugunuzu hayal edelim, Miksajda yapacagimiz decay uzerinden bolca acacagimiz High frekanslar reverbi biraz uzunca lakin cansiz yapmaktadir. Pre delay in 100-150ms arasindaki degeri olabildigince Live  akustik icraatin Yakinmizda olmasina sebeb olur. Tum bunu yaparken Elbetteki islik efektindeki (Sibilance) etkinden uzak kalmak lazim. Sibilance aslinda ciddi bir gurultudur, ve miksajda parlaklik ve netlige yarar. Bunu miksten uzaklastirmanin caresi siddetli bir sekilde reverb send te De-ess kullanimi olacaktir.[Ess: kavrami kuvvetlice soylenen  „S“ harfinde yola cikilmistir. De-ess mikrofonlardan cikan bu yogun s seslerinin uzaklastirilmasi icin kullanilan bir nevi Highcut-Filter.] 3kHz in uzerinde olan tum Sibilance sesini uzaklastirmaya gayret etmeli. Reverb return de high ve tizleri 2-2.5K degerinde canlandirma ile acilmasi revered temizligi saglayacaktir.


Eger uzun sureli stereo reverb kullanimina karar vermis isesiz, sure inceltilmesi ait deger calismis oldugunuz eserin ritmik yapisi bu kez en onemli parametrelerden biri olmakta.

[Pek cok reverb effect cihazi uzerindeki Agoritmayi otomatik olarak duzenleyen Midi I/O bu maksatla ilave edilmismistir,otomatik gelen ilk tempo Midisinyallerinde gerekli bunyesel algoritm duzenlemesini yapar .]Tempo 120 bpm de calistigimizi varsayalim, ceyrek nota yaklasik olarak 500ms ye esittir. deger temel seslere ait  reverb suresinin tahmininde vereceginiz deger direkt olarak orijinal ses ile sanal yankinin cakismasina hatta girisimine sebeb olabilir.Bu bizi direkt olarak ritm icinde kontrolsuz ritm gibi bir durum ile karsi karsiya birakir.
[Basgitar ve kickdrum arasindaki uyum esnasinda verilecek glabal reverb sureleri burada ciddi onem tasimaktadir.bu yuzden  kick –bass iliskise reverb konseptinin katilmasi tehlikeli durumlara olusturur.]
Acikcasi 400ms ile 600ms arasindaki reverb surelerinin kullanilmasinda ritmik yapi  zarar gorebilir hatta acemice alginabilir.Hatta hafifce de-ess  kullanmi ile reverbin muzikal yapinin icine girdigini fark edersiniz.500ms lik mono bir delay yerine Full-stereo mod da calisan 490ms Left ,510ms Right pan degerlerinden dan yola cikalim,her iki delay arasindaki en az 15ms lik farkolmali ki Haas efekti ne engel olsun.
---------------------------------------------------------------Bolum sonu:devami Bolum III

Dipnotlar:Reverb kullaniminda daha detayli bir sekilde tum reverb Yanki ekipmanlarida bulunan parametrelerin aciklamasini da yapacak olursak:

Decay Time: Orijinal bir ses kaynaginin baslangic hamlesi ile 60db deger kaybedene kadar gecirdigi sure. (birim:ms )
Pre-Delay: Orijinal sesin bulacagi ilk yanisma yuzeyine kadar yansima formuna girmeden once havada gecirdigi sure. (birim:ms )
Diffusion: Yayilma orani fazla olmasi durumunda yanismalar cok kisa sure zarfinda ulasiyor demek olacaktir.eger az ise sesi karistiracak degerde tekil keskin sesler duyuma yol acacaktir. ( Birmi: % Orani cinsinden)
Room size: Sanal mekan buyukluk degeri.buyuk degerdeki mekan betimlemelerinde reverb suresi daha yuksek hale gelecektir.(tum reverb ekipmanlarinin hali hazir settinglerinde bu deger ms karsiliklari ile belirilidir.)
Modulation Rate ve Depth: Modulasyon degeri ,gelisiguzel siralamada iliskili birincil yansima suresinin duzenleyen otantik bir ortam yaratimana yarayan parametre. Bu parametrenin fazlaca kullanimi muzik icerisindeki Harmonik yapiyi direkt etkileyeceginden celiskili ses sinyallerini olusturabilceginden sonuclarina dikkat edilmesi gereken bir parametre.
Density: Yogunluk, birincil ve ikincil yansimalar arasinda kalan surec, kisacasi reverb in kendi icindeki miksaji.
Frequency Controls: Sunulan frekans yelpazesi icinde reverblerin hemen tumu Yuksek frekanstaki sesleri kaybederler. Eq ile birlikte yollanan bolca kullanilmis Tiz sesler sesin gercek disi hale getirir. Bu yuzden pek cok Plate ve Hall  Reverb algortimalarinda tiz ses yanitlmasi inceltilmistir. Ayrica alcak frekanslar (Low) icin kullanilacak frekans ayarlari Reverbin bulanik ve koyu bir hale gelmesine engel olur.
Gated Reverb: Sinirli reverb kullanimi, Reverbin nerede kalacagina ait bir sinirlama getirilmesi,belirili bir degerden sonra aniden reverb etkisinin kaybolmasi. 80li yillardaki Snare(Trampet) soundlarinda sikca duyulur.

Profesyonel studiolarda kullanilan degeri oldukca pahali multi channel reverb ekipmanlari Lexicon, TC electronics vb. Gibi markalarda yukarida bahisi gecen parametre degerlerinin isleten presesorleri oldukca gelismistir ve cok genis yelpazededir, olagan ustu gercekci ve yumusak derinlik calismasi yapilabilmektedir.bu baglamda agressive bir sesin dahi yumusatilmasi soz konusu olabilir.

[Hazir kulagimizdan bahsederken duydugumdan  beri etkilemis calismalarimda hep hatirladigim iki onemli sozu yazmadan gecemedim.
“90 DB ses siddeti uzerinden gunde 8 saatlik bir duyum yapmaniz halinde kulaklariniz tekrar iyilesemeyecek kadar hasar gorecektir. Tannoy Ltd. Manuals”
“Saka yapmiyoruz,Pek cok Sound engineer kulakliklari kulaklarinda iken  jaklarini soktuklari Control Room/Headphones potansiyometrelerinin ayarlarini gozden gecirmeden Rouiting degistirmek sureti  ile bir anda  yuksek siddetli sese maruz kaldiklarinda  kalici  sagir olmus kariyerlerine veda etmek zorunda kalmistir. Mackie- LOUD Technologies Inc. Manuals”

Kulaklarimiz 20Hz. Ile 20.000Hz. arasindaki frekanslari algilayabilmektedir, sadece 2Hz.lik frekans farkini baskalastirabilmektedir. Kalici olarak dinleme duyumumuzun kaybedebilecegimiz sinir 120  dB  dir. Bu yuzden pekcok  nearfield (yakin dinleme monitoru ) maximum SPL degeri olarak 119  dB   degerini goruruz.]
[img]8:[img]Her hakki mahfuzdur.Izinsiz yayinlanamaz.© 2007 Ozkan Sunar[/size:[img]

[bassmonster]

harika bilgiler.. :lol:

[marcus]

Özkan eline sağlık... Çok güzel bir yazı olmuş...